Pirotsku tvrđavu, smeštenu na ulazu u grad i prepoznatu kao jednu od deset najlepših tvrđava u Srbiji po izboru časopisa "Nacionalna geografija", mnogi stanovnici Pirota nazivaju Kale ili Gradić, dok je neki oslovljavaju i kao Momčilov grad.
Ona je podignuta je u 14. veku i sve do sredine 20. bila u vojnoj upotrebi. Uz podršku Evropske unije, koja je izdvojila 344.000 evra, i uz veliko zalaganje Grada Pirota, restaurirana je i sređena.
Mi smo je posetili i lepota ovog mesta ostavila nas je bez daha.
A da bi se dočarala istorija Pirotske tvrđave, moramo pre svega početi od istorije samog grada gde se nalazi i čiji je simbol danas.
Pirot je prvi put ušao u sastav srpske države za vreme Stefana Nemanje (od 1183. do 1189. godine), a bio je deo srpskih teritorija i za vreme careva Dušana i Uroša, kao i u doba kneza Lazara. U vreme uspona Moravske Srbije, tokom Lazareve vladavine, Pirot je bio strateški važan grad na istočnoj granici države, a pošto se nalazio na pravcu turskih pohoda, Lazar je utvrđenje u Pirotu podigao uz desnu obalu Bistrice, na izdvojenoj steni.
Tvrđava, relativno malih dimenzija, sastoji se iz tri celine: Gornjeg, Srednjeg i Donjeg grada. Gornji grad, sagrađen za vreme kneza Lazara, izduženog je poligonalnog oblika, sa kulama pravougaone osnove. U sklopu ovog dela utvrđenja je donžon kula i ulazna kapija. Srednji grad sagrađen je za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića. Elipsoidnog je oblika i stepenasto se spušta ka podnožju. Donji grad, građen je prema ravnici, ka kojoj se stepenasto spušta sa južnih, istočnih i severnih strana od Gornjeg grada. Tu prolazi i reka, koja čini prirodnu odbranu, pa je ulaz u grad bio moguć samo sa jedne strane. Donji grad su gradili Turci, krajem XVIII veka, a u ovom delu je pronađena ploča sa natpisom koji svedoči da je 1804. godine Rahim paša obnovio grad, navodi se na sajtu Ministarstva za EU integracije.
Smeštena vojska, vlastela i gradska uprava
Tokom vladavine kneza Lazara u utvrđenju je bila smeštena vojska, vlastela i gradska uprava, a zidine su pružale utočište i ostalom stanovništvu.
Ubrzo se knez Lazar suočio sa snažnim prodorom Turaka, a Pirot je osvojen u prvom naletu. Tokom vladavine despota Stefana, sina kneza Lazara, Pirot je vraćen Srbiji, a on je nastavio izgradnju tvrđave, koju je njegov otac započeo. Ojačao ju je još jednim redom bedema, gradeći tako Srednji grad. Ali Pirot nije dugo bio pod srpskom vlašću, već je turskom nadiranjima 1425 – 1427. godine pao je pod vlast Osmanlija. Ujedinjena srpsko – mađarska krstaška vojska uspela je 1443. godine na kratko da ga oslobodi. Već početkom sledeće godine Turci ga ponovo osvajaju.
Oslobađanjem od Turaka, Pirot, a time i tvrđava, ponovo su postali deo srpske države. Utvrđenje je bio u vojnoj upotrebi do prve polovine 20. veka.
Danas je većim delom očuvano, a od 1970. do 1986. godine vršena su arheološka istraživanja, praćena restauratorsko – konzervatorskim radovima, koje su izvodili Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Niša i Muzej Ponišavlja iz Pirota.
344.000 EUR za obnovu
Arheološkim istraživanjima na prostoru Pirotske tvrđave otkriveno je da je na ovom mestu postojalo naselje još iz vremena antike. Programom prekogranične saradnje sa bugarskim gradom Montana, izdvojena je suma od 405.000 evra, od čega je EU izdvojila 344.000 evra, dok je ostatak sredstava obezbeđen kroz sufinansiranje korisnika.
Rekonstrukcija je podrazumevala delimičnu obnovu temelja i kula, kao i crkvice i bedema. Obavljeni su konzervatorsko – restauratorski radovi, pre svega da bi se sačuvao kompleks od daljeg propadanja i da bi prostor mogao da primi posetioce, što se i desilo krajem 2018. godine.
Inače, Pirotska tvrđava svrstana je u red spomenika kulture od velikog značaja. Njenom obnovom posetioci će moći da se upoznaju sa celokupnom istorijom ovog mesta, koje se proteže na preko dva milenijuma.
Danas u ovu tvrđavu možete da uđete svakodnevno (u periodu od maja do kraja avgusta biće otvorena od 09h-19h), a ulaz je besplatan.
(JA/EUpravo zato)
