Bogata istorija naše zemlje najlepše se vidi kroz značajne kulturno-istorijske građevine - od ostataka Vinčanske kulture, najdrevnije neolitske civilizacije u Evropi i jedne od prvih civilizacija u Evropi uopšte, preko Felix Romuliana-e i srednjovekovnih pravoslavnih manastira, ali i katedrala, singaoga, džamija.
Mnoge od njih, međutim, propadaju. Ovakva sudbina je više decenija pratila tvrđavu i franjevački samostan u Baču, ali je ovaj lokalitet zahvaljujući dobroj volji pojedinaca u Srbiji, ali i pomoći Evropske unije, obnovljen.
Bač je od Beograda udaljen nešto više od 100 kilometara, što je oko dva sata vožnje, a franjevački samostan mesto je koje vredi posetiti kada imate slobodnog vremena.
Ovo je bogata istorija tog mesta.
Samostan iz 12. veka
Franjevački samostan u Baču, kao i crkvu Uznesenja Marije koja se nalazi u sklopu njega, osnovali su daleke 1169. godine krstaši krstaškog reda Svetog Groba Jerusalimskoga. Sama građevina nalazi se u centru Bača.
Građeni su u romaničkom stilu i veoma su slični crkvama i samostanima koji su to vreme podizani u današnjoj Nemačkoj i ostatku Zapadne Evrope. Međutim, 1241. godine samostan i crkvu su opustošili Tatari, da bi krajem tog veka i crkva i samostan bili ponovo obnovljeni, ali u gotičkom stilu. Odlukom mađarskog kralja Andrije III Arpada 1300. godine samostan postaje franjevački i to ostaje do današnjeg dana.
U periodu 1526-1688. godine samostan i crkva bili su pretvoreni u džamiju jer su u to doba Osmanlije kontrolisali najveći deo današnje teritorije Mađarske, Hrvatske i Srbije. Nakon što su Austrijanci, krajem 17. veka, ponovo povratili najveći deo današnje Vojvodine, u samostan su se vratili franjevci. Tokom 18. veka izvršena je poslednja velika obnova samostana, kada je i dobio današnji izgled.
Značaj ovog kulturno-istorijskog dobra ogleda se i u biblioteci, koja se nalazi u sklopu samostana, u kojoj se čuvaju mnogobrojne knjige koje datiraju iz perioda 15-20.vek.
U samostanu, se pored knjiga, čuvaju i značajni stari predmeti, tkanine i posuđe iz istog perioda.
Franjevački samostan u Baču odlikuje retko očuvana i vidljiva bogata kulturna slojevitost. Značajan doprinos boljem poznavanju arhitekture i života ove celine dala su istraživanja koja su usledila nakon otkrića ostataka freske Raspeća Hristovog sa Bogorodicom, na južnom kontraforu crkve, koji je bio ugrađen u zid zvonika (2011. godina). Na kamenoj sokli kontrafora pronađena su svedočanstva o stradanju i obnovama hrama, koji su sada vidljivi zahvaljujući prezentaciji mesta nalaza freske. Otkriveni su ostaci dela starijeg samostana u delu kod zvonika i sakristije. Obimnija istraživanja tek predstoje.
Spomenik kulture od izuzetnog značaja za Srbiju
Crkva i samostan su 1990. godine proglašeni za spomenik kulture od izuzetnog značaja za Srbiju, čime su dobili i državnu zaštitu. On je, međutim, zbog dotrajalosti propadao, a 2019. godine, franjevački samostan je u potpunosti obnovljen zahvaljujući finansijskoj pomoći Evropske unije, koja je putem fondova, tačnije programa EU prekogranične saradnje Mađarska-Srbija, za obnovu izdvojila oko 900.000 evra, dok je Srbija izdvojila oko 100.000 evra.
Zahvaljujući publicitetu koji su dobili nakon obnove, danas su i samostan, ali i tvrđava koja je takođe bila deo projekta obnove, daleko poznatiji u Srbiji nego što je to bio slučaj ranije.
Evropska unija je u proteklom periodu pomogla Srbiji da obnovi mnogobrojne kulturno-istorijske lokalitete- Sinagogu u Subotici, Crkvu Srce Isusovo u Senti, tvrđavu u Golupcu, arheološko nalazište Lepenski vir, kao i tvrđavu i samostan u Baču.
(JA/EUpravo zato)
