Izgrađena 1902. godine, Subotička sinagoga se smatra biserom srednjeevropske kulturne baštine. U svom punom sjaju i funkciji bila je do početka Drugog svetskog rata, nakon čega je decenijama bila zaboravljena. Osim interventnih ulaganja, većih zahvata na objektu nije bilo sve do početka novog milenijuma.
Ipak, 2014. je označena kao jedan od sedam najugroženijih spomenika kulture u Evropi, što je nagnalo Evropsku uniju da se upusti u njenu obnovu.
Restauracija sinagoge počela je u januaru 2013. godine, sredstvima Evropske unije, kroz Program prekogranične saradnje Srbija-Mađarska. Ukupna vrednost projekta obnove iznosila je 100.000 evra, a radovi su trajali od januara 2013. do maja 2014. godine, navodi se na sajtu EU u Srbiji.
Restauracija sinagoge, uključivši unutrašnjost, izvedena je uz pomoć Srbije i Mađarske, pokrajinskih i gradskih vlasti, a kompletna obnova je završena krajem 2017. godine.
Kako ona sada izgleda, pogledajte u videu.
Jedna od najvećih u Evropi
Sinagoga, jedna od najvećih u Evropi, osim religijske ima veliku simboličnu i obrazovnu vrednost, kao svedok multikulturalizma u Subotici i Vojvodini.
Podignuta u stilu mađarske secesije, sinagoga u Subotici je jedno od najvrednijih ostvarenja te vrste sakralne arhitekture u centralnoj Evropi.
Izgrađena je, takoreći, tek iz drugog pokušaja, nakon što je Jevrejska verska zajednica u Segedinu 1899. godine raspisala konkurs za izradu projektne dokumentacije, za izgradnju sinagoge. Marsel Komor i Deže Jakab, budimpeštanske arhitekte, konkurisali su sa projektom sinagoge, ali bez obzira što se čuveni arhitekta Eden Lehner kao istaknuti član žirija zauzeo za njihov projekat, on nije zadovoljio konzervativni ukus ostalih članova. Uprkos tome, žiri je predložio otkup njihovog, kao i nekoliko ostalih konkursnih radova.
Jevrejska Zajednica u Subotici, koja je već imala iza sebe jedan neuspešan konkurs za sinagogu, nakon prezentacije arhitektonskog rešenja od strane projektanata bez dvoumljenja je preuzela planove, navodi se na sajtu Subotičke singagoge.
Godine 1900. započela izgradnja
GOdine 1900. započela je izgradnja nove subotičke sinagoge. Projektanti su uspeli da ubede čelnike verske zajednice, da se nova sinagoga gradi u "lehnerovskom" orijentalno/mađarskom stilu. Sama konstrukcija je dovršena do jeseni 1902. godine, ali zbog dodatnih radova gradnja se odužila još godinu dana. Svečana inauguracija hrama je održana 17. septembra 1903.
Zbog ograničenih materijalnih sredstava desilo se da su morali da se sklapaju kompromisi prilikom gradnje sinagoge, te nisu svugde korišćeni najkvalitetniji i najbolji materijali: umesto majolike na fasade su stavljani ukrasi od terakote i gipsa; cokla je umesto od crvenog mermera iz Šikloša izrađena od veštačkog kamena a za oblaganje bime i ormana za čuvanje svitaka tore umesto mermera, korišćen je materijal štuko koji je imitirao mermet. Ova činjenica je uveliko doprinela ubrzanom propadanju objekta.
Objekat stoji na ugaonoj parceli između današnjeg Trga sinagoge i Trga Jakaba i Komora, a prema tadašnjoj vladajućoj praksi sagrađen je tako da bude uvučen u odnosu na ulicu.
U enterijeru dominiraju slikoviti vitraži i motivi iz mađarskog folklora. Izvorno u prizemlju je bilo 950 mesta za sedenje za muškarce, a na galeriji još 530 za žene. U prizemni molitveni prostor put vodi kroz zapadni glavni ulaz sa tri kapije, kao i kroz kapije postavljene sa južne i severne strane.
Prekretnica u sudbini sinagoge
Godina 2014. bila je prekretnica u sudbini sinagoge, jer su Evropska unija, Mađarska i Srbija finansijskom i stučnom podrškom omogućili, da se napokon pristupi potpunoj restauracija, i da se do kraja 2017. godine, sinagogi vrati njen originalan sjaj i veličanstvena lepota koju zaslužuje.
(JA/EUpravo zato)
