Božic danas 25. decembra, po gregorijanskom kalendaru, obeležavaju i neki pravoslavni evropski narodi poput Grka, Rumuna, Bugara. A zašto je to tako?
Na prvu pomisao može delovati da je razlog za to što su ove tri države prihvatile gregorijanski kalendar i ušle u Evropsku uniju. Međutim, pravi razlog jeste u vezi sa kalendarom, ali ne sa gregorijanskim, već – Milankovićevim.
Naime, Grci, Rumuni i Bugari proslavljaju Božić prema unapređenom julijanskom kalendaru, koji je osmislio srpski naučnik Milutin Milanković. Ovaj kalendar, poznat kao jedan od najpreciznijih, nastao je zbog praktičnih potreba Kraljevine Jugoslavije, gde su praznici bili dvostruko obeležavani – katolički prema gregorijanskom kalendaru, a pravoslavni 13 dana kasnije. Ovaj dvostruki režim praznika značajno je opterećivao privredu, pa je bilo neophodno pronaći kompromis.
Milankovićev kalendar, predstavljen na Svepravoslavnom saboru 1923. godine, odmah su prihvatile pravoslavne crkve Grčke, Rumunije i Bugarske. Od tada, one slave Božić 25. decembra, ali prema Milankovićevom, a ne gregorijanskom kalendaru.
Smatra se da Srpska pravoslavna crkva nije usvojila ovaj kalendar zbog neslaganja sa kraljem Aleksandrom i zbog činjenice da se Milankovićev kalendar u mnogim aspektima podudarao s gregorijanskim. Srpska pravoslavna crkva i dalje koristi julijanski kalendar.
Kalendar Milutina Milankovića – najtačniji kalendar na svetu
Među Srbima je i dalje malo poznata činjenica da i većina pravoslavnih crkava slavi Božić (ali ne i Uskrs) kada i Rimokatolička i protestantske, ali po svom kalendaru.
Kalendar koga se inače, pa tako i za proslavu Božića, drže te crkve se zove Novojulijanski, reformisani Julijanski ili, prema tvorcima Meletijin ili Milankovićev kalendar.
Naime, u Carigradu (Konstantinopolju ili Istanbulu) maja 1923. godine održan je Svepravoslavni kongres na kome je kao član srpske delegacije učestvovao i srpski astronom Milutin Milanković koji je na zahtev pravoslavnih predstavio svoj kalendar.
Opšte oduševljenje prisutnih patrijarha i izaslanika (osim iz Moskovske patrijaršije koja nije imala predstavnika jer se još nije bila oporavila od krvave revolucije 1917. godine), Milanković nije zaslužio samo time što je kalendar neuporedivo tačniji (za razliku od gregorijanskog kalendara koji na svakih 400 godina "ispušta" tri prestupne u odnosu na stari julijanski ovaj na svakih 900 godina ispušta sedam), već i zbog toga što njihovim usvajanjem dobijaju normalan kalendar a da ne moraju da prihvate kalendar katoličke crkve.
Pravoslavne crkve koje su reformisale kalendar su prihvatile od 1924. pa nadalje (bugarska crkva tek 1963.) Milankovićev ili tzv. Novojulijanski kalendar, a ne Gregorijanski.
Kalendar su do danas prihvatile 10 od 14 autokefalnih pravoslavnih crkava i to Carigradska (Vaseljenska) patrijaršija (po "prvenstvu časti" među pravoslavnim crkvama prva), Aleksandrijska patrijaršija (druga), Antiohijska patrijaršija (treća), Grčka pravoslavna crkva (11.), Kiparska crkva (10.), Bugarska pravoslavna crkva (osma), Rumunska pravoslavna crkva (sedma), kao i manje pravoslavne crkve Poljske (12.), Čeških zemalja i Slovačke (14), Albanska (13). Zanimljivo je da i većina parohija u SAD pravoslavnih crkava koje se drže starog kalendara, čak i Moskovske patrijaršije, primenjuju novojulijanski kalendar.
Verni kalendaru koji se u Srbiji smatraju "svetim" i zovu "pravoslavnim" (iako ga je uveo rimski car Julije 45. godine pre Hrista i koji bi po tome mogao biti zvan i "varvarskim"), ostale su Jerusalemska patrijaršija (četvrta po "prvenstvu časti"), Moskovska patrijaršija (peta), Srpska pravoslavna crkva (šesta po diptihu Vaseljenske a sedma po onom Moskovske patrijaršije), Gruzijska pravoslavna crkva (deveta) a primjenjuje ga i manastirska zajednica Sveta gora.
Svaka crkva ima svoje, manje ili više dobre, razloge zašto je ostala pri starom ili prihvatila novo računanje vremena ali najpraktičniji svakako ima Jerusalimska patrijaršija. Naime većinu vernika Jerusalimske patrijaršije čine pravoslani Arapi koji bi po novom kalendaru morali da se "guraju" na svetim mestima u isto vreme kada Božić slave tamošnji katolici i protestanti.
Milankovićev i gregorijanski kalendar će se prvi put razlikovati 2800. godine.
(EUpravo zato)
