Januar nije uvek bio početak godine. Na samom početku modernog računanja vremena, zimski meseci nisu imali imena u kalendarima koji su postali osnova za današnji najpopularniji sistem obeležavanja vremena.
Nazvan po Janusu, bogu vremena, prelaza i početaka, januar je izum starih Rimljana. Ovo je priča o njegovom turbulentnom razvoju — priča o astronomskim pogrešnim procenama, političkim prilagođavanjima i konfuzijama u kalendaru.
Prvi rimski kalendar
Ljudi su kalendarima obeležavali vreme najmanje 10.000 godina, ali su se metode koje su koristili od početka razlikovale. Mezolitski stanovnici Britanije pratili su faze Meseca. Stari Egipćani su se oslanjali na Sunce, dok su Kinezi kombinovali oba pristupa u lunisolarnom kalendaru koji se koristi i danas.
Međutim, savremeni kalendar, koji danas koristi većina sveta, evoluirao je tokom Rimske republike. Iako se pripisuje Romulu, osnivaču i prvom kralju Rima, verovatno je razvijen na osnovu sistema računanja vremena koje su osmislili Vavilonci, Etrurci i stari Grci.
Kako se menjalo naučno znanje i društvena struktura Rimljana, menjao se i njihov kalendar. Zvanični kalendar doživeo je više izmena od osnivanja republike 509. godine p.n.e. do njenog ukidanja 27. godine p.n.e.
Prva verzija imala je samo 10 meseci i odražavala je ono što je bilo važno u ranom rimskom društvu: poljoprivredu i verske obrede. Godina od 304 dana počinjala je u martu (Martius), nazvanom po bogu Marsu, i završavala se decembrom, vremenom žetve u Rimu.
Prvih šest meseci imali su po 30 dana, dok su ostala četiri imala po 31 dan. Prva četiri meseca bila su nazvana po bogovima poput Junone (jun), dok su poslednjih šest jednostavno numerisani na latinskom, što je dovelo do imena poput septembar (sedmi mesec, od latinskog "septem"). Kada bi žetva završila, završavao bi se i kalendar — zimski meseci ostajali su neimenovani.
Rimski lunarni kalendar
Međutim, kalendar sa 10 meseci nije dugo opstao. U sedmom veku p.n.e., tokom vladavine drugog rimskog kralja Nume Pompilija, kalendar je dobio lunarni karakter. Dodato je 50 dana, a po jedan dan je uzet iz svakog od 10 postojećih meseci kako bi se stvorila dva nova, 28-dnevna zimska meseca: Ianuarius (u čast boga Janusa) i Februarius (u čast festivala pročišćenja Februa).
Novi kalendar nije bio savršen. Rimljani su verovali da su neparni brojevi srećni, pa su pokušali da godinu podele na mesece sa neparnim brojem dana, osim februara, koji je bio na kraju godine i smatran nesrećnim. Drugi problem bio je što se kalendar oslanjao na Mesec, a ne na Sunce. Kako mesečev ciklus traje 29,5 dana, kalendar bi često izlazio iz sinhronizacije sa sezonama koje je trebalo da prati.
Da bi rešili problem, Rimljani su svake druge ili treće godine dodavali dodatni mesec, nazvan Mercedonius. Međutim, to nije dosledno primenjivano, a različiti vladari dodatno su komplikovali situaciju preimenovanjem meseci, piše National Geographic.
Rođenje julijanskog kalendara
Konačno, 45. godine p.n.e., Julije Cezar je zahtevao reformisanu verziju kalendara, poznatu kao julijanski kalendar. Osmislio ga je Sosigen iz Aleksandrije, astronom i matematičar, koji je predložio kalendar od 365 dana sa prestupnom godinom svake četvrte godine. Iako je precenio dužinu godine za oko 11 minuta, kalendar je uglavnom bio usklađen sa Suncem.
Cezarov novi kalendar imao je još jednu inovaciju: novu godinu koja počinje 1. januara, na dan kada bi konzuli — dvojica ljudi koji su činili izvršnu vlast republike — stupili na dužnost.
Uvođenje gregorijanskog kalendara
Iako je julijanski kalendar ostao u upotrebi vekovima, 1582. godine papa Gregorije XIII je prilagodio kalendar kako bi tačnije odražavao vreme potrebno Zemlji da obiđe oko Sunca. Novi gregorijanski kalendar korigovao je trajanje godine na 365,2425 dana i uskladio datume sa sezonskim promenama.
Gregorijanska reforma učvrstila je 1. januar kao početak nove godine za mnoge kulture, ali ne za sve. Pravoslavne crkve i dalje slave Božić i Novu godinu po julijanskom kalendaru, zbog čega ti praznici padaju u januaru.
Danas, iako se svet uglavnom prilagodio gregorijanskom kalendaru, drugi kalendari i dalje postoje. Različite kulture priznaju različite datume kao početak nove godine i imaju svoje festivale, rituale i praznike, poput Novruza, Roš Hašane i Kineske nove godine, kako bi to obeležile.
(EUpravo zato/NG)
