Različiti faktori oblikuju regionalnu dinamiku i bilateralne odnose na Zapadnom Balkanu, od zajedničke težnje ka članstvu u EU, preko izazova u vezi sa državnim suverenitetom, etničkih podela do sličnosti u stilovima upravljanja i spoljnopolitičke orijentacije.
Mnogi analitičari i političari iz jugoistočne Evrope pojam "Zapadni Balkan" vide kao analitičku konstrukciju koju je nametnula EU. Ipak, zemlje Zapadnog Balkana pokazuju jasne elemente koherentnog političkog regiona, kaže izveštaj Instituta Kligenadel iz avgusta ove godine.
Zemlje su i dalje formalno ujedinjene u svojoj težnji da pristupe EU, što olakšava njihovu političku saradnju i sposobnost da prevaziđu bilateralne nesuglasice.
Zajednički cilj integracije Zapadnog Balkana u EU takođe je doveo do unapređene institucionalne i ekonomske saradnje. Zemlje Zapadnog Balkana su osnovale Savet za regionalnu saradnju (RCC), koji promoviše korake ka regionalnoj ekonomskoj integraciji (kroz Centralnoevropski sporazum o slobodnoj trgovini - CEFTA) i inicijative za međusobno priznavanje pasoša i profesionalnih kvalifikacija.
"Zahvaljujući ovakvoj interakciji, ekonomske veze među zemljama Zapadnog Balkana uglavnom se šire. Ipak, trgovina i investicije izvan regiona, posebno iz EU i Kine, imaju mnogo veći značaj zbog njihovog investicionog kapaciteta i veličine tržišta", navodi se u izveštaju.
Dijalog Beograda i Prištine predstavlja "kamen spoticanja", smatra se u studiji, upravo zbog različitih stavova koji koče bilo kakav dogovor, a "uprkos godinama dijaloga pod okriljem EU, tenzije ostaju visoke".
U poslednjih nekoliko godina zabeleženi su brojni incidenti nasilja na severu Kosova, što je 2023. godine dovelo do intervencije NATO mirovne misije KFOR. Uticaj Srbije na srpsku zajednicu i dalje je značajan, dok Priština čvrsto brani teritorijalni integritet. Iz svega toga studija zaključuje da "normalizacija ostaje neostvarena, pa se budući incidenti i šira nestabilnost ne mogu isključiti".
Jedna od zemalja iz regiona koja nije priznala nezavisnost jednostrano proglašene države Kosovo jeste Bosna i Hercegovina, što studija izvodi kao razlog za "negativne odnose i sa ove strane". Spoljnu politiku BiH komplikuju unutrašnje etničke podele i složena ustavna struktura, pri čemu delovi rukovodstva daju prioritet odnosima sa Hrvatskom, Briselom, Turskom, Srbijom ili Rusijom, u zavisnosti od političke i etničke pripadnosti.
Kada je reč o spoljnoj politici, BiH i Srbija imaju raznovrsniji pristup od preostale četiri zemlje, koje su čvrsto posvećene evroatlantskim integracijama i usklađene sa Zajedničkom spoljnom i bezbednosnom politikom EU (CFSP).
"Na subdržavnom nivou, etničke i kulturne veze i dalje utiču na političku dinamiku regiona. Srbija održava kontakte sa srpskim zajednicama u BiH, na Kosovu* i u Crnoj Gori, dok i Hrvatska neguje odnose sa svojim sunarodnicima u BiH. Ove veze, iako deo istorijskog nasleđa, ponekad izazivaju izazove za unutrašnju koheziju BiH, ali istovremeno predstavljaju priliku za dijalog i saradnju u evropskom kontekstu", pokazuje istraživanje.
Prekogranične etničke veze oblikuju i odnose Albanije sa susedima. Albanija ima uticaj među albanskim manjinama u Crnoj Gori i Severnoj Makedoniji, a posebno snažnu vezu sa Kosovom*, zasnovanu na etničkim, kulturnim i jezičkim vezama.
Uprkos razlikama, balkanske zemlje dele sličan stil upravljanja. Sve su klasifikovane kao "tranzicione" prema rangiranju Freedom House Nations in Transit. Politika "jakih lidera", etno-nacionalizam i nepotpuna demokratska konsolidacija oblikuju dobar deo političkog života u regionu, utičući i na međusobnu saradnju.
Na primer, iako su odnosi Srbije i Albanije istorijski obeleženi rivalstvom, njihovi lideri pronalaze zajednički jezik u vezi sa zajedničkim ekonomskim projektima. Primer za to je inicijativa Otvoreni Balkan za regionalno zajedničko tržište između Srbije, Albanije i Severne Makedonije, oko koje su se oba lidera okupila.
Sve u svemu, zemlje Zapadnog Balkana održavaju kooperativne odnose na državnom nivou. Zajedničke aspiracije ka integraciji u EU, izazovi državnosti, etničke podele, sličnosti u stilovima upravljanja i razlike u spoljnoj politici u velikoj meri određuju regionalnu dinamiku i bilateralne odnose.
(EUpravo zato.rs)
