Srednjovekovni grad u Kruševcu, nekadašnja prestonica kneza Lazara, arheološko je nalazište koje je samo delimično istraženo, a dodatno ga ugrožavaju neplanski izgrađeni stambeni objekti u neposrednoj blizini.
Zbog toga se već dugo razmišlja o rekonstrukciji ovog važnog istorijskog kompleksa, pa je Agencija za regionalni razvoj Rasinskog okruga raspisala javnu nabavku za izradu Studije zaštite, prezentacije i revitalizacije. Procenjena vrednost posla iznosi 10,7 miliona dinara.
Studija bi, kako se navodi, kroz multidisciplinarni pristup trebalo da ponudi predlog za revitalizaciju Lazarevog grada, naglašavajući njegovu autentičnost i značaj, ali i uvažavajući savremeni kontekst i potrebe kulturnog i turističkog razvoja.
Usluga podrazumeva dodatna arhitektonska i geodetska snimanja, istraživanja na terenu uz angažovanje stručnjaka različitih profila, laboratorijske analize uzoraka materijala, statičku procenu stabilnosti bedema i kula, kao i izradu idejnog rešenja (IDR) za pribavljanje lokacijskih uslova.
Poseban akcenat biće stavljen na prezentaciju Donžon kule i bedema Mаlog i Velikog grada.
Rok za dostavljanje ponuda je 18. jun.
Inače, u oktobru prošle godine je predstavljen projekat "Rekonstrukcija srednjovekovnog grada", koji podrazumeva izradu projektno-tehničke dokumentacije za buduću obnovu srednjovekovnog Lazarevog grada. Gradonačelnik Kruševca Ivan Manojlović i partneri projekta – direktor Agencije za regionalni razvoj Rasinskog okruga Stefan Ribać i menadžer projekta iz udruženja "Evrokontakt" Nenad Krstić – tada su govorili o značaju projekta, čija je vrednost 233.470 dolara, od čega je 183.920 dolara donacija Evropske unije.
Ovaj poduhvat predstavlja prioritet u okviru strategije razvoja urbanog područja Kruševca, koja je usvojena uz podršku Evropske unije kroz EUPRO plus.
Rekonstrukcija će uključiti i ulice Cara Lazara i Miličinu, a sprovodiće se u saradnji sa stručnim timovima.
Pokrenut je i sajt lazarevgrad.rs na kome se nalaze najbitnije informacije.
Lazarev grad
Svoj prestoni grad knez Lazar, po svemu sudeći, podiže 1371. godine, kada kao najmoćniji oblasni gospodar učvršćuje vlast na čitavoj osvojenoj teritoriji. Kao grad, Kruševac se prvi put pominje početkom 1387. godine, u povelji kojom knez Lazar potvrđuje ranije trgovačke privilegije Dubrovčanima, stoji na sajtu Turističke organizacije Kruševca.
Značajna saznanja o izgledu srednjovekovnog Kruševca i potpuniju sliku o životu koji se u njemu odvijao pružila su obimna arheološka istraživanja kompleksa, obavljena od 1961. do 1971. godine.
Utvrđenje nešto izduženo u pravcu jugozapad - severoistok (dimenzija 300 x 200 m, po osama), obuhvata prirodnu zaravan sa najvišom kotom 161,33 m. Građen po modelu i na iskustvima vizantijske i srpske odbrambene arhitekture prethodnog perioda, kompleks je najverovatnije podignut u dve faze: "mali grad" (glavna kula, rampa, rov i jedna manja kula) i palata sa pratećim objektima u jugozapadnom delu, zidani su istovremeno i nešto ranije u odnosu na ostale profane građevine, utvrde "velikog grada" i crkvu Lazaricu. Pored ostataka više kula u bedemima utvrđenja, među mnogobrojnim objektima "velikog grada" značajem i veličinom izdvajaju se pridvorna crkva, palata i konjušnica.
U istočnom delu arheološkog parka Lazarev grad nalazi se i spomenik knezu Lazaru koji je otkriven 1971. godine, povodom proslave "Šest vekova Kruševca".
Autor Nebojša Mitrić, vajar iz Beograda, bio je inspirisan uobičajenim položajem srpskih srednjovekovnih vladara na kovanom novcu, a sam lik kneza Lazara urađen je prema ktitorskoj fresci u manastiru Ravanica.
Donžon kula
Crkvu Lazaricu s pravom nazivaju biserom moravske arhitekture. Sazidana je 1375. ili 1376. godine u slavu prvorođenog sina kneza Lazara i ujedno naslednika prestola, despota Stefana. Posvećena je arhiđakonu Stefanu, zaštitniku dinastije Nemanjića.
Način zidanja u osnovi je vizantijski, a glavna gradska kula ("Donžon"), danas očuvana u visini od oko 18 m (objekat je bio visok preko 20m), zidana je oblutkom i lomljenim kamenom, sa tesanicima od peščara kao ojačanjima u uglovima.
Na osnovu vidljivih ležišta međuspratnih konstrukcija na istočnoj strani, gde se nalazio i glavni ulaz, može se zaključiti da je, pored prizemlja, imala četiri sprata.
Građevina je imala odbrambenu ulogu, posebno kao poslednji otpor neprijatelju koji je već zašao unutar zidina grada.
Crkva Lazarica
Vreme živopisanja Lazarice pripada periodu kratkotrajne austrijske prevlasti u Kruševcu (1737-1739) kada je zografska družina Andreja Andrejevića iz Vršca oslikala freske.
Prilikom obnove Lazarice, posle oslobođenja od Turaka, crkva je ponovo oslikana 1843. godine. Autor ovog živopisa, požarevački slikar Živko Pavlović, uradio je i ikonostas crkve, tokom 1844, pred posetu kneza Aleksandra Karađorđevića Kruševcu.
U vreme kada je Karađorđe 1812. godine crkvi poklonio zvono, sačuvano do danas, Lazarica je već bila posvećena Rođenju Presvete Bogorodice. Istu slavu slavi i danas.
Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjovekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baštine, crkva Lazarica je proglašena spomenikom kulture od izuzetnog značaja.
(EUpravo zato/Turizam Kruševac/Ekapija)
