Razoran zemljotres koji je pogodio istočnu obalu Rusije i izazvao cunami talase koji su stigli do zapadne obale SAD, podsetio je svet na to koliko su prirodne katastrofe nepredvidive, kao i koliko brzo mogu preći granice kontinenata. I dok oči javnosti gledaju prema Pacifiku, stručnjaci upozoravaju da ni Evropa nije pošteđena ovakvih opasnosti.
Gde je Evropa najranjivija?
Iako se često ne percipira kao posebno rizična zona, Evropa ima više seizmički aktivnih područja gde su mogući zemljotresi, kako u južnim delovima kontinenta, tako i u pojedinim oblastima severa.
U slučaju jačih podvodnih potresa, ni rizik od cunamija nije zanemarljiv.
Od Italije i grčke preko Zapadnog Balkana do turskog dela kontinenta, ova područja leže na granicama tektonskih ploča, što ih čini podložnim snažnim zemljotresima koji mogu izazvati velike štete i ljudske žrtve.
Pored toga, podvodni zemljotresi u Sredozemnom moru i Atlantskom okeanu predstavljaju potencijalni rizik od cunamija, naročito u oblastima poput portugalske zapadne obale i severne Evrope, gde podvodna klizišta mogu izazvati talase koji ugrožavaju obalne zajednice. Iako su ovakvi događaji retki, njihova mogućnost zahteva kontinuirani monitoring i razvoj sistema ranog upozorenja kako bi se zaštitilo stanovništvo i smanjile posledice katastrofa.
Turska i Grčka - stalna napetost tektonskih ploča
Najaktivnija evropska seizmička zona nalazi se duž granice između Egejskog mora i Anadolije. Turska je posebno ranjiva zbog Severoanadolijskog rasjeda, dok Grčka leži na Helenskoj subdukcijskoj zoni, gde se afrička tektonska ploča podvlači ispod evropske. Zemljotresi su ovde česti, a cunami talasi mogu pogoditi obale Jonskog i Egejskog mora.
Ove države ulažu dosta i u preventivne mere i to Turska u sistem ranog upozorenja i seizmičku otpornost građevina, naročito u Istanbulu i zapadnim oblastima, dok Grčka ima razvijen Nacionalni opservatorijum u Atini i vodi edukaciju stanovništva u priobalnim zonama.
Italija i Sicilija - opasnost od vulkana, potresa i mora
Južna Italija i Sicilija nalaze se na mestu sudara afričke i evroazijske ploče, što rezultira čestim potresima i vulkanskom aktivnošću. Jedan od najrazornijih zemljotresa u Evropi, Mesina 1908. godine, bio je praćen cunamijem koji je usmrtio desetine hiljada ljudi.
Buđenje Etne u februaru ove godine dovelo je hiljade turista koji su se divili erupciji, trenutno najaktivnijeg vulkana u Evropi.
U najvećem broju slučajeva, eksplozije Etne klasifikovane su kao vulkanska aktivnost niskog nivoa. To uključuje oblake pepela, fontane lave i strombolijske eksplozije i blage eksplozije magme. Iako je pretvorena u turističku atrakciju, Italija preduzima preventivne mere razvijanjem naprednog sistema civilne zaštite i seizmičkog mapiranja.
Zona oko Etnе i Strombolija pod stalnim je nadzorom, a u priobalju postoje sirene za cunami upozorenja.
Zapadni Balkan seizmički aktivan, ali infrastrukturno ranjiv
Albanija, Crna Gora, BiH, i Severna Makedonija nalaze se duž Dinarskog rasjeda i Jadranske subdukcije.
Podsećanjem na razorni zemljotres koji je 2019. godine pogodio Albaniju, kao i onaj iz 1979. u Crnoj Gori, potvrdio je na ranjivost regiona pred prirodom. Ipak, uprkos riziku, infrastruktura u mnogim mestima i dalje nije adekvatno prilagođena da izdrži zemljotrese. Mnoge zgrade su stare i neispunjavaju savremene seizmičke standarde, što povećava rizik od velikih šteta i gubitaka života.
Pokrenute su brojne inicijative za obnovu i ojačavanje javnih i privatnih objekata, ali se procesi sporo odvijaju zbog finansijskih i administrativnih prepreka. Nedostatak novca i tehničkih kapaciteta usporava primenu novih standarda.
Region takođe polako razvija kapacitete za zaštitu stanovništva. Ipak, postoje nedostaci u opremi za rano upozorenje i u redovnom testiranju sistema, što može uticati na efikasnost reakcije u slučaju katastrofe.
Edukacija i priprema zauzimaju važno mesto u prevenciji, pa se u nekim državama sprovode programi edukacije građana o ponašanju tokom zemljotresa.
Susret tektonskih ploča i visok seizmički rizik na Islandu
Island se nalazi na jednoj od najaktivnijih tektonskih granica na svetu, raskrsnici Evroazijske i Severnoameričke tektonske ploče. Ovaj položaj uzrokuje stalnu vulkansku i seizmičku aktivnost, uključujući česte zemljotrese i vulkanske erupcije.
Država se štiti naprednim sistemima nadzora i poseduje izuzetno sofisticirane mreže seizmoloških stanica koje prate svaki potres u realnom vremenu. Ove informacije omogućavaju brzo reagovanje i upozorenja.
Osim toga, postoje jasno definisani planovi za evakuaciju stanovništva u slučaju velike erupcije ili potresa, sa redovnim vežbama i edukacijom, a država je mudro iskoristila geotermalne izvore, koji se ne koriste samo za energiju, već i kao alat za monitoring promena u zemljištu i seizmičkoj aktivnosti.
Priprema jednako važna kao i prognoza
Iako savremeni sistemi mogu unapred detektovati seizmičke aktivnosti i pokrenuti alarme, priprema stanovništva, građevinski standardi i brzina reakcije ostaju ključni faktori za smanjenje posledica katastrofa. Evropske zemlje ulažu u prevenciju, ali razlike u tehničkim kapacitetima i političkoj volji i dalje su značajne.
Dok se Pacifik trenutno suočava sa posledicama velike prirodne katastrofe, Evropa bi trebalo da ovaj trenutak iskoristi za novo preispitivanje sopstvene otpornosti – pre nego što se sličan scenario desi i u Evropi.
(EUpravo zato.rs)
