Ukoliko se pogledaju brojke po pitanju medonosnih pčela, sve izleda savršeno: med se proizvodi u rekordnim količinama, pčelari ulažu u moderne košnice, a industrija cveta. Iza te slike blagostanja krije se manje poznata istina, mnoge medonosne pčele ne žive u košnicama - one opstaju same, skrivene u šupljinama starih stabala, zidovima i pećinama, baš kao što su to činile njihove divlje pretkinje pre par hiljada godina.
Upravo te divlje populacije medonosnih pčela sada su, po prvi put, proglašene ugroženima u Evropskoj uniji, prema najnovijem ažuriranju Crvene liste Međunarodne unije za zaštitu prirode (IUNC).
Dvostruki život iste vrste
Današnja zapadna medonosna pčela (Apis mellifera), živi ili u kolonijama koje ljudi neguju u košnicama ili u divljim zajednicama koje preživljavaju bez ljudske pomoći. Iako su genetski iste vrste, njihovi svetovi su potpuno različiti.
Gajene pčele imaju podršku pčelara i istraživača - oni ih nadgledaju, leče od bolesti i selektivno ih uzgajaju. Divlje pčele, s druge strane, same se bore sa parazitima, klimatskim promenama i gubitkom staništa.
Dok se o “krizi pčela” najčešće govori kroz gubitke košnica, prava dama odvija se u šumama i parkovima Evrope, gde slobodno živeće pčele polako nestaju iz pejzaža koji su nekada ispunjavale svojim zujanjem.
Evropa bez šuma - divlje pčele bez domova
Pre samo nekoliko decenija, slobodno živeće kolonije bile su česta pojava u drevnim šumama Evrope. Njihova stabla su predstavljala prirodna skloništa u kojima su pčele gradile svoje saće. Ali kako su šume krčene, a drveće zamenjeno plantažama i urbanim površinama, pčele su izgubile svoj dom.
Kraj 20. veka je doneo i novog neprijatelja, parazita varou, koji se brzo proširio Evropom i ugrozio divlje pčele. Za razliku od pčela u košnicama, koje pčelari tretiraju protiv bolesti, divlje kolonije nemaju takvu zaštitu - one opstaju samo ako same razviju otpornost.
Varoa je parazitska grinja, tačnije spoljašnji parazit koji napada pčele, smatra se jednom od najvećih pretnji pčelarstvu. Ovaj parazit se hrani masnim tkivom i hemolimfom pčela, te na taj način slabi njihov imunitet, oštećuje larve, lutke i odrasle jedinke, prenosi viruse i drastično skraćuje njihov životni vek. U budućnosti ovo može dovesti do nestanka pčela.
Biodiverzitet koji nestaje sa njima
Medonosne pčele su ključne karike u lancu života. Održavaju cvetanje šuma, planinskih pašnjaka i voćnjaka, omogućavajući oprašivanje više od 80 odsto biljnih vrsta u Evropi. Ali njihov značaj nije samo ekološki, one čuvaju genetski diverzitet koji je presudan za budućnost pčelarstva i sigurnost hrane.
Divlje kolonije koje uspevaju da prežive bez čoveka nose gene koji su povezani sa otpornošću na bolesti i klimatske promene. Gubitkom tih populacija, gubi se i prirodni izvor otpornosti koji bi mogao pomoći i “domaćim” pčelama.
Istovremeno, širi pad biodiverziteta u Evropi ne pogađa samo pčele. On utiče na čitav lanac - leptire, bumbare i druge oprašivače. Prema procenama evropskih ekologa, gotovo svaka deseta vrsta pčela u Evropi sada se suočava s rizikom od nestanka.
U poslednjih nekoliko godina, naučnici su počeli sistematski da proučavaju divlje populacije pčela u Evropi. Istraživanja u Nemačkoj, Francuskoj, Italiji, Švajcarskoj, pa čak i u gradskim parkovima Beograda, otkrivaju da male, izolovane kolonije još uvek postoje.
Njihova prisutnost budi nadu da bi se uz pažljivo očuvanje starih stabala i prirodnih staništa mogle ponovo formirati samoodržive populacije.
Zašto ih moramo sačuvati?
Sudbina divljih pčela više nije samo pitanje ekologije, već i našeg opstanka. Njihov opstanak postao je deo šire slike o budućnosti prirode u Evropi. Evropska unija je sebi postavila cilj da do 2030. obnovi 20 odsto degradiranih ekosistema i zaštiti divlje oprašivače kroz Zeleni dogovor i Strategiju za biodiverzitet.
Divlje medonosne pčele predstavljaju ključ te borbe: one oprašuju biljke od kojih zavisi trećina hrane na našem kontinentu, čuvaju genetsku raznolikost i ravnotežu ekosistema. Njihovo nestajanje bi značilo gubitak ne samo prirodne lepote, već i stabilnosti evropskih pejzaža, šuma i poljoprivrede.
Izvor: The Conversation/IUNC
