Dok su moderne građevine projektovane da traju oko 50 godina, Venecija opstaje već više od 1.600 godina zahvaljujući genijalnom drevnom inženjerskom rešenju – drvenim temeljima koji održavaju ovaj vodeni grad na površini.
Kao što svaki lokalac zna, Venecija je zapravo preokrenuta šuma. Grad, koji je 25. marta napunio 1.604 godine, izgrađen je na milionima kratkih drvenih stubova pobijenih u tlo vrhovima nadole. Ovi stubovi – napravljeni od različitih vrsta drveta, u dužinama od 3,5 metra do manje od jednog metra – vekovima nose kamene palate i visoke zvonike. Ova tehnika predstavlja pravo inženjersko čudo koje koristi snagu fizike i prirode.
U većini savremenih građevina, armirani beton i čelik preuzimaju funkciju koju u Veneciji već vekovima obavlja "preokrenuta šuma". Međutim, čak i pored svoje snage, malo koji temelji danas mogu trajati koliko venecijanski.
"Betonski ili čelični stubovi projektovani su da traju oko 50 godina. Naravno, mogu trajati i duže, ali kada gradimo kuće i industrijske objekte, standard je 50 godina", objašnjava Aleksandar Puzrin, profesor geomehanike i inženjeringa geosistema na ETH univerzitetu u Cirihu.
Inženjerski podvig vekovima star
Tehnika venecijanskih stubova fascinantna je zbog svoje geometrije, dugovečnosti i same veličine. Tačan broj drvenih stubova ispod grada nije poznat, ali samo ispod mosta Rialto nalazi se 14.000 čvrsto spakovanih drvenih stubova, dok temelje bazilike Svetog Marka, sagrađene 832. godine, drži 10.000 stabala hrasta.
"Rođena sam i odrasla u Veneciji. Oduvek sam znala da ispod venecijanskih građevina postoje stabla iz Kadora (planinskog regiona u blizini Venecije). Ali nisam znala kako su postavljeni stubovi, kako su se brojali i pobijali, niti da su battipali (majstori koji su ih zabijali) imali izuzetno važan zanat – čak su imali i svoje pesme. To je fascinantno sa tehničke i tehnološke tačke gledišta", kaže Katerina Frančeska, profesorka hemije životne sredine i očuvanja kulturnog nasleđa na Univerzitetu u Veneciji.
Majstori battipali su ručno zabijali stubove, pevajući staru pesmu kako bi održali ritam – hipnotišuću i ponavljajuću melodiju čiji stihovi slave Veneciju, njenu republikansku slavu i katoličku veru, ali i pozivaju na smrt tadašnjim neprijateljima, Turcima. Jedan venecijanski izraz koji se i danas koristi, na testa da bater pai ("glava dobra za zabijanje stubova"), slikovit je način da se kaže da je neko sporog uma.
Stubovi su postavljani što dublje, sve dok više nije bilo moguće dalje ih zabijati. Počinjalo se od spoljne ivice građevine, krećući se ka centru temelja, obično u rasporedu od devet stubova po kvadratnom metru, u spiralnom obliku. Nakon toga, vrhovi stubova su se odsecali kako bi se dobila ravna površina ispod nivoa mora.
Preko njih su se postavljale poprečne drvene konstrukcije – zatteroni (daske) ili madieri (grede). Kod zvonika, ove grede su bile debele i do 50 cm, dok su kod drugih zgrada bile tanje, često manje od 20 cm. Hrast je bio najotpornije drvo, ali i najvrednije. Kasnije se hrast koristio isključivo za brodogradnju jer je bio suviše dragocen da bi se "zabijao u blato". Na ove drvene temelje postavljano je kamenje, stvarajući stabilnu osnovu za izgradnju.
Očuvanje šuma i dugovečnost temelja
Mletačka republika je brzo shvatila važnost očuvanja svojih šuma kako bi osigurala dovoljno drveta za gradnju i brodogradnju.
"Venecija je izmislila šumarstvo. Prvi zvanični dokument o upravljanju šumama u Italiji potiče iz 1111. godine i dolazi iz Veličanstvene zajednice doline Fijeme. On detaljno propisuje pravila korišćenja šuma kako ne bi bile iscrpljene", objašnjava Nikola Makioni, istraživač na Institutu za bioekonomiju pri Nacionalnom savetu za istraživanje Italije.
Prema Makioniju, ove prakse očuvanja morale su postojati i pre nego što su zvanično zapisane.
"To objašnjava zašto je dolina Fijeme i danas prekrivena gustom šumom jela," kaže on. Nasuprot tome, Engleska je već sredinom 16. veka počela da se suočava sa nestašicom drveta.
Iako i drugi gradovi, poput Amsterdama, koriste drvene stubove za temelje, Venecija se izdvaja zbog specifičnog načina gradnje. Dok su u Amsterdamu stubovi zabijeni duboko sve do stenske podloge i deluju kao noge stola, u Veneciji oni ne dosežu stenu. Umesto toga, koriste trenje tla kako bi pružili stabilnost građevinama. Ovaj fenomen poznat je kao hidrostatički pritisak – tlo "hvata" stubove kada su gusto postavljeni, omogućavajući im da drže zgrade iznad vode.
Tehnika venecijanskih temelja pominje se još kod rimskog inženjera Vitruvija u 1. veku. Rimljani su koristili potopljene stubove za izgradnju mostova, dok su u Kini pomoću istih metoda pravili vodene kapije. Asteci su ih koristili u Meksiko Sitiju sve dok ih Španci nisu porušili i na njihovim temeljima izgradili katoličku katedralu, koja danas tone zbog loše prilagođenih temelja.
Venecija i dalje stoji, ali do kada?
Iako su venecijanski temelji pokazali izuzetnu dugovečnost, nisu potpuno imuni na propadanje. Pre deset godina, tim istraživača sa univerziteta u Padovi i Veneciji proučavao je stanje temelja, počevši od zvonika crkve Frari, izgrađenog 1440. godine na stubovima od johe.
Otkriveno je da zvonik tone jedan milimetar godišnje – ukupno 60 cm od kada je izgrađen. Zvonici tonu brže od drugih građevina jer su visoki i prenose težinu na manju površinu, "poput štikle", objašnjava Makioni.
Iako je drvo ispod grada delimično oštećeno, istraživanja su pokazala da voda, mulj i drvo zajedno stvaraju sistem koji omogućava stabilnost. Iako se ranije mislilo da drvo ne trune jer je u okruženju bez kiseonika, istraživanja su pokazala da ga bakterije ipak napadaju, ali mnogo sporije od gljivica i insekata koji bi se pojavili u suvom okruženju.
Stručnjaci ne mogu sa sigurnošću reći koliko će venecijanski temelji još trajati, ali naglašavaju da će opstati sve dok se ekološki uslovi ne promene.
U današnje vreme, drvo se sve više vraća u arhitekturu, pa se grade i drapseri neboderi. Ipak, Venecija ostaje jedinstven primer drevnog inženjerskog umeća koje ni moderna nauka ne može lako ponoviti.
(EUpravo zato/BBC)
