Lideri EU preispituju ulogu SAD kao pouzdanog saveznika, od povratka Donalda Trampa u Belu kuću. Za samo šest meseci, tokom kojih je prezentovao ozbiljno ratoborne stavove, američki prefdsednik je doprineo promeni u evropskoj javnoj percepciji SAD, prema najnovijem istraživanju Eurobarometra.
Oštar pad u pozitivnim mišljenjima o SAD među građanima EU je upečatljiv, u oktobru 2024. godine u proseku 47 posto ispitanika imalo je pozitivno mišljenje o SAD, dok je u martu/aprilu 2025. taj broj pao na 29 posto, što predstavlja pad od 18 procentnih poena.
Prema istraživanju Instituta za geopolitiku iz Brisela, najizraženija promena zabeležena je u Danskoj, gde je broj ispitanika s pozitivnom percepcijom SAD pao sa 47 posto u jesen na svega 13 posto u proleće; više od trećine ispitanika je promenilo mišljenje o američkim saveznicima.
Ovo i nije iznenađenje, s obzirom na agresivan stav Trampove administracije prema Grenlandu i retoriku usmerenu prema Danskoj, članici NATO-a, što je izazvalo frustraciju i nezadovoljstvo kod danskih političara i javnosti.
Međutim, gotovo sve zemlje EU beleže pad u pozitivnim stavovima prema SAD, uz izuzetke Rumunije (+2 posto) i Bugarske (+1 posto), dok su stavovi u Grčkoj i Kipru ostali stabilni (+0 posto). Rumuni su u proleće 2025. postali najproameričkiji narod EU, sa 65 posto pozitivnih stavova prema SAD. Ideološka bliskost i proruski stavovi mogli bi igrati ulogu u ovome.
Prema istom istraživanju, proruski stavovi su relativno zastupljeni u tim članicama u poređenju sa prosekom EU (14 posto): najviše pozitivnih stavova prema Rusiji imaju Kiprani (49 posto), zatim Bugari (44 posto), Grci (38 posto), Mađari (26 posto) i Rumuni (23 posto).
Trampovi ponovljeni pokušaji da udobrovolji Moskvu, uz javne kritike predsednika Ukrajine Zelenskog, mogli su doprineti ovakvim stavovima. Dodatno, otvorena podrška MAGA republikanaca krajnje desničarskim kandidatima tokom polarizovanih predsedničkih izbora u Rumuniji verovatno je bila dobrodošla biračima krajnje desnice, čiji je kandidat bio blizu pobede.
U drugim delovima Evrope, promena stava verovatno je rezultat akumuliranog efekta otvorenog "resetovanja" američkih odnosa s Evropom. Bajdenova administracija je postavila čvrste temelje za transatlantsku saradnju u spoljnoj, ekonomskoj i bezbednosnoj politici. U februaru, potpredsednik Dž.D. Vans održao je provokativan govor na Minhenskoj bezbednosnoj konferenciji, u kojem je kritikovao evropski establišment, pohvalio krajnje desničarske partije i najavio smanjenje američke posvećenosti evropskoj bezbednosti, NATO-u i Ukrajini, što je izazvalo paniku među evropskim elitama.
Javna kritika predsednika Zelenskog u Ovalnom kabinetu, praćena diplomatskim haosom širom evropskih prestonica, dospela je na naslovne strane i pokazala nameru američke administracije da poremeti istorijske norme. Početkom aprila, Trampov samoproglašeni "Dan oslobođenja“ pogodio je EU uvođenjem dugo najavljivanih kaznenih tarifa, što je uticalo na ekonomske prognoze, investicije i berze širom sveta.
Tajming prolećnog Eurobarometra svakako je omogućio da se zabeleži reakcija evropske javnosti na sve ove događaje i odrazi percepcija građana EU o njihovom nekada najbližem savezniku.
Jasan primer toga je Poljska, koja je u oktobru 2024. imala najpozitivnije mišljenje o SAD (75 posto), odmah iza nje Litvanija (73 posto). Od tada je podrška u Poljskoj pala na 56 posto, pad od 19 procentnih poena. Sličan obrazac se može videti u svim zemljama koje se graniče sa Rusijom, gde je ruska invazija na Ukrajinu i dalje najvažnije pitanje.
Prema ovom istraživanju, treba biti oprezan u tumačenju ovakvih podataka na nacionalnom nivou, jer regionalne i unutrašnje dinamike često objašnjavaju stavove javnosti. Na primer, Eurobarometar i dalje prikazuje podatke za istočnu i zapadnu Nemačku odvojeno, s tim što je nacionalna cifra ponderisani prosek. Ispitanici iz bivše Istočne Nemačke imali su manje povoljan stav prema SAD nego njihovi zapadni sugrađani u oktobru 2024. (30 posto prema 40 posto). U proleće 2025. stavovi su se zamenili: bivša Istočna Nemačka postala je proameričkija (22 posto) u odnosu na Zapad (16 posto).
Ova dinamika odražava poznatu istočno-zapadnu podelu u Nemačkoj, uključujući i u domaćoj politici. Krajnje desničarska Alternativa za Nemačku (AfD) postala je druga najpopularnija partija u februarskim izborima 2025. godine (20,8 posto) i najjača partija na istoku zemlje.
MAGA republikanci dele niz stavova sa AfD, od antiimigracione i antietablišmentske retorike do proruskog spoljnopolitičkog kursa. Nije iznenađujuće što su istočni Nemci znatno naklonjeniji ovoj američkoj administraciji i njenim predstavnicima, poput Elona Maska i Dž.D. Vansa, koji su javno podržali stranku Alis Vajdel tokom nemačke izborne kampanje ove zime.
Vredno je napomenuti i da stavovi građana EU prema Kini nisu značajno promenjeni u istom periodu. Prosečna stopa pozitivnih stavova prema Kini među članicama EU ostala je stabilna na 29 posto, ista kao i za SAD, uz vrlo male varijacije po zemljama. Bar za sada, promena u evropskom mišljenju o SAD nije rezultat okretanja ka drugoj sili, već sve izraženije razočaranosti američkim vođstvom i efektom Trampa.
(EUpravo zato.rs)
