Od 2032. godine, majke u Srbiji koje rode prvo ili drugo dete moći će da ostvare pravo na poseban penzijski staž od šest meseci, odnosno godinu dana. S druge strane, majke koje imaju troje, ili više dece, ovaj zahtev mogu da podnesu odmah i da svoj radni staž produže za dve godine. Ovo je propisano izmenom Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju i predstavlja olakšicu za majke u Srbiji.
Da bi se ovaj staž regulisao, potrebno je da osiguranica podnese zahtev za priznavanje posebnog staža po osnovu rođenja trećeg deteta nadležnoj filijali Fonda PIO prema mestu prebivališta. Zahtev može da se odštampa sa sajta Fonda www.pio.rs ili da se preuzme u filijali. U okviru obrasca zahteva nalazi se spisak potrebne dokumentacije.
Ako su ispunjeni zakonom predviđeni uslovi, donosi se rešenje i priznaje pravo na poseban staž, nakon čega se, po pravnosnažnosti rešenja, registruju podaci u bazi matične evidencije Fonda.
Kako su pojasnili iz PIO Fonda, poseban staž nije staž osiguranja i ne može biti uslov za ostvarivanje prava na penziju, ali ulazi u penzijski staž, odnosno u ukupno ostvaren staž. Poseban staž se uzima u obzir prilikom obračuna penzije i utiče na određivanje visine penzije.
Za buduće penzionerke, poseban staž će značiti viši koeficijent koji se obračunava na kraju, što praktično znači kao da je žena radila dve godine duže. Ovaj viši koeficijent donosi veću penziju.
Primera radi, ženi koja je ostvarila 30 godina radnog staža, računaće se da je ostvarila 32.
Srbija je ovaj sistem uvela po uzoru na mnoge evropske zemlje gde se roditeljstvo aktivno prinaje u okviru penzijskog sistema.
Nemačka "majčinska penzija"
Nemačka penzijska reforma koja se tiče roditeljskog doprinosa, poznata kao Mütterrente ili "majčinska penzija", od 2014. godine priznaje dodatne godine roditeljskog odsustva za majke dece rođene pre 1992. godine. Ranije se priznavala samo jedna godina, a novim zakonom se računa još jedna godina koja se uračunava automatski u penzijski staž, što povećava iznos penzije. Potrebno je, inače, prijaviti ovo nemačkom penzijskom osiguranju (DRV), jer DRV tek tada automatski proverava pravo na Mütterrente.
Iako naziv sugeriše da je penzija rezervisana za majke, pravo na nju imaju i očevi, staratelji i bake i deke, ako je dete živelo sa njima značajan period.
Mütterrente II, uvedena 2019. godine, omogućava dodatnih pola godine priznatih perioda roditeljskog odsustva za svako dete rođeno pre 1992. godine, odnosno do 30 meseci po detetu (12 meseci+12 meseci+6 meseci), što odgovara dodatnim dva i po penzijska boda. Broj bodova određuje visinu penzije, a trenutno jedan bod donosi 34,19 evra mesečno.
Prema novim informacijama a prema odluci bavarske Hrišćanske socijalne unije (CSU), povećanje Mütterrente za majke dece rođene pre 1992. godine biti primenjeno godinu dana ranije, od 1. januara 2027. godine, umesto prethodno planiranog datuma. Procena je da će od ove promene imati koristi 10 miliona žena, a mesečni dodatak iznosi oko 20 evra po detetu.
Takođe, razgovaralo se i o Mütterrente III.
Austrija
U Austriji roditelji koji smanje obim posla ili potpuno napuste tržište rada kako bi se posvetili deci, ne gube penzijski staž. Naprotiv, zakon predviđa da se vreme provedeno u brizi o deci računa kao da su bili zaposleni, što im kasnije donosi višu penziju. Ideja je jednostavna: roditeljski rad je društveno važan i zaslužuje da bude priznat i u penzijskom sistemu, prema resornom ministarstvu Austrije.
Za svako dete priznaje se do četiri godine staža, odnosno 48 meseci, dok se kod blizanaca i višestrukih porođaja priznaje do pet godina. Staž se najčešće upisuje roditelju koji pretežno brine o detetu, a zakon ne pravi razliku između biološke, usvojene, hraniteljske ili pastorke dece. Ako se drugo dete rodi dok još traje period priznanja staža za starije, taj period za prvo dete se završava onog trenutka kada počne da teče novi za drugo.
Država za ovo vreme roditelju na penzijski račun upisuje osnovicu od 2.300 evra mesečno (od 2025. godine), a iznos se svake godine usklađuje. Ako roditelj u tom periodu ipak radi, oba staža se priznaju, a prilikom obračuna penzije sabiraju se osnovice iz rada i one koje država uplaćuje za vreme provedeno sa detetom.
Od 2005. uvedena je i mogućnost dobrovoljne podele penzijskih uplata, takozvani "pension splitting". To znači da roditelj koji radi i nije pretežno posvećen brizi o detetu može da prenese do polovine svojih godišnjih penzijskih uplata na penzijski račun roditelja koji ostaje kod kuće. Ova mogućnost postoji samo tokom prvih sedam godina detetovog života, a zahtev se može podneti najkasnije do 10. rođendana najmlađeg deteta. Maksimalno trajanje prenosa je 14 kalendarskih godina.
Suština ovog sistema je da se roditeljima koji svoj radni vek prekidaju zbog brige o deci ne nanese šteta po pitanju penzije. Time Austrija šalje jasnu poruku da roditeljski rad ima jednaku vrednost kao i rad na radnom mestu i da vreme provedeno sa detetom ne sme biti kazna u starosti.
Francuska
Francuska je u aprilu 2023. usvojila reformu penzijskog sistema koja proširuje pravo na takozvanu "povećanu penziju po osnovu dece" i na slobodna zanimanja (preduzetnici), od lekara, farmaceuta i stomatologa, do advokata, računovođa i babica. Za poslove koji se obavljaju u okviru neke kompanije ovo već postoji.
Ova mera, koja se primenjuje od 1. septembra 2023, donosi pravo na 10% veće penzijsko primanje onima koji su rodili ili odgajali najmanje troje dece. Bonus se odnosi na osnovnu penziju, a pravo imaju i majke i očevi. Da bi ga ostvarili, roditelji moraju dokazati da su decu izdržavali najmanje devet godina pre nego što su napunila 16 godina.
Ovaj oblik nagrade za roditelje već je postojao u većini drugih penzijskih sistema u Francuskoj, naročito u opštem režimu za zaposlene, trgovce i zanatlije. Reforma je sada to pravo proširila i na slobodna zanimanja, dok oni koji su u penziju otišli pre 1. septembra 2023. nisu obuhvaćeni.
Švedska
U Švedskoj roditeljstvo ne znači samo vreme provedeno kod kuće sa bebom, već i dodatnu sigurnost za buduću penziju. Pored redovnog uplaćivanja doprinosa kroz primanje roditeljske naknade (föräldrapenning), država roditeljima dodeljuje i poseban penzijski kredit za prvu četvrtinu detinjstva, takozvanu pensionsrätt för barnår. Ovaj kredit funkcioniše kao "dopuna" na lični penzijski račun roditelja u javnom penzijskom sistemu. On se dodeljuje kada roditelj ima smanjene prihode ili ih uopšte nema zbog brige o detetu.
Ovaj benefit se obračunava tokom prve četiri godine od rođenja deteta. Kod usvojene dece, računa se prvih četiri godine od momenta kada dete dođe u starateljstvo, najkasnije do godine u kojoj dete navršava deset godina.
Država dodaje iznos na račun opšte penzije roditelja za svaku od prve četiri godine deteta, ako je roditelj imao smanjene ili nikakve prihode zbog brige o detetu. Da bi ovaj kredit bio uračunat u buduću penziju, potrebno je da roditelj tokom života ima najmanje pet godina prijavljenih prihoda, a ti prihodi moraju biti u visini od najmanje dva inkomstbasbelopp-a (švedska referentna vrednost za prihode) za svaku od tih godina.
Jasno je da evropske zemlje sve više priznaju vreme provedeno u roditeljstvu kao ključni period za obračun penzije, a Srbija se takođe približava ovim praksama.
(EUpravo zato)
