Sama Inicijativa tri mora predstavlja forum koji je nastao 2015. godine i koji okuplja 13 članica EU iz Centralne i Istočne Evrope, smeštenih između Baltičkog, Crnog i Jadranskog mora. Među njima se nalaze Austrija, Bugarska, Hrvatska, Češka, Estonija, Grčka, Mađarska, Letonija, Litvanija, Poljska, Rumunija, Slovačka i Slovenija.
Organizacija nije centralizovana, već funkcioniše bez formalne institucionalizacije, putem zajedničkih foruma i projekata. Regionalna saradnja se odvija u oblastima energetike, digitalne infrastrukture i transporta, a cilj je da se Inicijativa pozicionira kao direktan konkurent kineskoj inicijativi Pojas i put, ali i umanji evropsku zavisnost od ruskih energenata.
Ova Inicijativa se dobro uklapa u novu spoljnopolitičku strategiju Donalda Trampa, koji insistira na autonomiji saveznika i njihovom sopstvenom razvoju, bez direktnog nadgledanja i finansiranja od strane SAD. Takođe, predstavlja idealan okvir u skladu sa fokusom nove administracije na Istočnu Evropu i jačanje njene strateške nezavisnosti. ITM se konkretno poklapa sa američkim interesima time što apostrofira energetsku nezavisnost Evrope od Rusije, naročito kroz gasni terminal na Krku, i predstavlja konkurenciju kineskim i ruskim investicijama u ovom ključnom strateškom regionu.
Srbija je prirodna spona između Centralne i Jugoistočne Evrope
Što se tiče uloge Srbije, s obzirom na geografsku rasprostranjenost ITM-a, nameće se zaključak da bi i ona, kao ključni regionalni akter, mogla značajno da doprinese ovom forumu. Srbija predstavlja prirodnu sponu između Centralne i Jugoistočne Evrope, a njeno priključenje ITM-u bi geografski zaokružilo celinu. Pored geografije, delimo brojne sličnosti sa članicama, poput slovenskih korena, kulturne bliskosti, istorije komunizma, kao i brzog ekonomskog rasta i rasta izdataka za odbranu. Ulazak Srbije u ITM bi pojačao povezanost Centralne Evrope i Balkana, otvarajući nove mogućnosti za ulaganja i trgovinu, dok bi Evropska unija dobila dodatni mehanizam za približavanje Srbije svojim vrednostima.
Prvi i najveći izazov koji se nazire jeste usklađenost Srbije sa spoljnom politikom EU i članica ITM-a. Određene članice, poput baltičkih zemalja i Hrvatske, mogle bi izraziti skepsu prema ulozi Srbije u Inicijativi. Međutim, umesto percepcije Srbije kao mogućeg problema u ovom okviru, ona bi, integracijom u ITM, dobila dodatni podsticaj i priliku da uskladi svoju politiku sa Unijom. Takođe, postoje brojni signali da Srbija već preduzima određene korake u tom pravcu, kao što su uspostavljanje strateškog dijaloga sa SAD, energetski sporazumi sa Nemačkom i Sjedinjenim Državama, kao i kupovina "Rafala" od Francuske.
Finansiranje Inicijative
Naredni izazov je svakako finansiranje. Iako se projekti Inicijative finansiraju iz fondova EU kojima samo članice imaju pristup, što Srbija nije, postoje određene mogućnosti za prevazilaženje tog problema. Na primer, deo Plana rasta EU za srpsku infrastrukturu mogao bi, u skladu sa regulativom Unije, da se iskoristi za infrastrukturne projekte u okviru ITM-a.
U geopolitičkom smislu, Inicijativa tri mora i uloga Srbije u njoj su u potpunom skladu sa američkim interesima u regionu. Regionalna saradnja u okviru Inicijative značajno umanjuje rizik od političkih tenzija, dok bi ekonomski benefiti uticali na bolji životni standard i bolju infrastrukturnu povezanost. SAD bi ovim dobile najmnogoljudniju, ekonomski i vojno najsnažniju državu na Zapadnom Balkanu kao stabilizujućeg partnera, uz minimalne troškove, jer ne bi morale da direktno finansiraju taj proces. Isti cilj bi ostvarila i EU, kojoj je saradnja sa Srbijom možda i važnija, imajući u vidu geografsku bliskost i tradicionalni uticaj Rusije i Kine, koji Brisel percipira kao pretnju.
Takođe, Srbija bi, uvidevši značajne benefite od članstva u ITM-u, morala da tu inicijativu uvrsti među svoje strateške spoljnopolitičke prioritete i komunicira sa domaćom javnošću šta predstavlja ovaj oblik regionalne saradnje, ko ga čini, kako funkcioniše i kakve bi koristi Srbija imala kao potencijalni član.
Postoji nekoliko važnih koraka koje bi Srbija trebalo da preduzme povodom potencijalnog članstva u Inicijativi tri mora. Prvo, pošto sam uspeh i oživljavanje Inicijative zavisi od angažmana Sjedinjenih Država, podrška Trampove administracije srpskom članstvu bi otvorila velike mogućnosti. Potrebno je najpre razgovarati sa zemljama sa kojima Srbija ima solidne odnose, poput Mađarske, Slovačke, Rumunije i Grčke. Istovremeno, neophodan je konstruktivan diplomatski angažman sa potencijalno skeptičnim članicama, koje bi verovatno predvodile baltičke zemlje i Hrvatska. Nakon toga, potrebno je obezbediti podršku i ostalih članica Inicijative, kao i vodećih zemalja EU, poput Francuske i Nemačke.
Eventualno članstvo Srbije u Inicijativi tri mora ne bi donelo samo ekonomske i infrastrukturne prednosti, već i unapređenu regionalnu saradnju, integraciju i jačanje međunarodnog položaja. Uključivanje u ovakav okvir bi pomoglo Srbiji da pokaže svoju posvećenost stabilnosti, saradnji i modernizaciji, čime bi dodatno ubrzala proces evropskih integracija i učvrstila poziciju stabilnog partnera na mapi Evrope.
